In de vorige bijdrage publiceerden we foto's en luchtfoto's van de "Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt", de Hasseltse keramiekfabriek die actief was tot 1954. Nu kunnen we, met dank aan Mario Baeck, de plattegrond van het bedrijf anno 1895 tonen.
Het grondplan is opgenomen in een publicatie over Hasselts porselein en keramiek bij een tentoonstelling in 1983. Waarschijnlijk komt het plan uit een vergunningsaanvraag als hinderlijke inrichting (waarover we niet beschikken).
 |
| Grondplan keramiekfabriek Hasselt 1895 |
Ter vergelijking maakten we een uitsnede van de luchtfoto uit 1944 met dezelfde oriëntatie. Er zit zo'n 50 jaar tussen dit grondplan en de luchtfoto, toch blijken zowat alle gebouwen van het grondplan nog te bestaan.
 |
| Uitsnede luchtfoto 1944 met keramiekfabriek: onderaan Martelarenlaan, links Badderijstraat. |
Zonder de bijbehorende aanvraag kunnen we niet alle details van het grondplan interpreteren. Er zijn wel enkele interessante details zichtbaar.
Stoommachine
 |
| Detail van het grondplan met stoommachine en kollergang. |
Links, langs de Badderijstraat, ligt het bekende hoofdgebouw met onderaan rechts daarvan de iep die nog steeds langs het huidige bibliotheekgebouw bewaard bleef. Daarachter de binnenplaats en vervolgens het ovengebouw (zie verder). In de lange gebouwen, boven en onderaan op het plan, liggen de verschillende werkplaatsen. Rechtsboven zien we een bijgebouw met wat duidelijk een stoommachine is (zie detail) en de aanduiding van een schouw. Op één van de foto's is deze hoge schouw zichtbaar. Zo te zien ging er een aandrijfstang vanuit het gebouwtje met de stoommachine naar het ovengebouw. In die hoek van het ovengebouw herkennen we een kleiwals of kollergang met twee rechtstaande maalstenen.
Helemaal rechts op het plan lezen we 'Demer'. Inderdaad de zgn. Nieuwe Demer loopt op die plaats de stad in en verlaat de binnenstad opnieuw aan de het Molenpoortplein. Het stuk ter hoogte van de keramiekfabriek werd blijkbaar pas in 1934 overwelfd...
 |
| Het ovengebouw van de keramiekfabriek met rechts op het dak twee schouwen, allicht van de flessenovens en links achteraan een hoge schouw, vermoedelijk van de stoommachine. |
Flessenovens
De ovens die in het bedrijf werden gebruikt, waren zogenaamde flessenovens. Een oventype dat traditioneel voor het bakken van porselein en keramiek werd gebruikt. Op het plan zijn vier ovens ingetekend. Deze ovens hadden waarschijnlijk elk een eigen schouw, alhoewel op de bovenstaande foto slechts twee schouwen zichtbaar zijn. Schakelde men op een bepaald ogenblik over naar slechts twee ovens?
Deze ovens waren waarschijnlijk vergelijkbaar met de 3 ovens die bewaard bleven in het bekende keramiekbedrijf Boch in La Louvière (sinds 2025 Keramis - Centre de la Céramique). Ook die staan in een groot ovengebouw.
In Engeland bleven ook heel wat flessenovens bewaard, maar die zijn vrijstaand en waarschijnlijk ouder. In Stoke-on-Trent zouden nog zo'n 47 flessenovens resteren.
De flessenovens bij Boch werden gebouwd in 1868 en zijn in feite 'ovens met een omgekeerde vlam' waardoor een aanzienlijk energiebesparing werd gerealiseerd. De ovens zouden zijn gebouwd onder supervisie van een Hollands faïencier, Paul Jongen, die ook in dat jaar bij Boch kwam werken. Deze ovens zijn zo'n 6 meter in diameter en werden via de verschillende ovenmonden met steenkool gestookt. De temperatuur kon oplopen tot 1300 °C.
Later, in 1904, bouwde het bedrijf de eerste tunneloven voor fijnkeramiek in België.
 |
| Flessenovens in keramiekfabriek Boch in La Louvière (Jiefde, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons) |
Meer info over het Hasseltse keramiekfabriek en het prachtige porselein
en keramiek dat ze produceerden op de website van de Verzamelaars van Hasseltse Keramiek.
Bronnen:
- Hasseltse porselein en keramiek 1890-1952, Jef Arras, Tony Damen, Erik Houtman en Roland Wissels, Hasselt: Nationaal Jenevermuseum, 1983. Cataloog van de tentoonstelling gehouden in het Jenevermuseum te Hasselt van 30 april - 1 oktober 1983.
- Bezoekersgids Keramis, innovaties bij Boch, 2022.
