Oude kaarten zijn een erg interessante bron van informatie om steenbakkerijen en pannenovens op te sporen. Door kaarten van verschillende periodes en auteurs te vergelijken kan je de evolutie van de bedrijven volgen.
Zo geven oude kaarten ons een mooi beeld van de ligging en de evolutie van de oude Schulense pannenbakkerijen in Herk-de-Stad. Soms zijn de droogloodsen, de werkplaats of de ovens zelf ingetekend. Het is interessant om deze kaarten te vergelijken met schriftelijk bronnen (zoals de inventaris van Willem Driesen) of met de
Buurtwegenatlas, omdat die de meest gedetailleerde informatie geeft.
Kaart van Villaret 1748
De
kaart van Villaret uit 1748 is niet alleen een mooie kaart, ze geeft ook veel details. In de huidige Schulense Pannestraat vinden we de vermelding 'Thuillerie'. De gebouwen zijn niet heel duidelijk. Allicht gaat het om een woonhuis en een droogloods. Ook de ontginning van klei lijkt te zijn getekend. Verder liggen er in de omgeving geen panovens. We weten niet wie in die periode pannen bakt in deze 'thuillerie'. Wel dat de panoven waarschijnlijk in het bezit is van
Petrus Frederici uit Hasselt. Later wordt deze panoven uitgebaat door de familie Vos.
Onderaan links staat ook een panoven aangeduid. Dit is de oven in de buurt van de huidige Leemkuilstraat. Blijkbaar ligt hij dan nog op een andere plaats dan later op de Buurtwegenatlas te zien is.
Ferrariskaart 1777
Op de
Ferrariskaart uit 1777 zien we (zo'n 30 jaar later) veel minder details (rechts op de afbeelding). Het woonhuis op het eind van de huidige Hoogstraat staat er nog, maar de pannenloods niet meer. De ontginning van klei is opgeschoven naar het oosten en daar staat blijkbaar wel een klein gebouwtje: een oven misschien? Het is allicht
de familie Vos die op deze plaats rond 1790 pannen bakt.
Buurtwegenatlas 1843-1845
In
de Buurtwegenatlas zien we tussen de Hoogstraat en de Pannestraat wel
vijf droogloodsen. Bij twee er van is er nog een kleiner gebouwtje getekend: een oven of een afdak ('de hut') waaronder gewerkt werd. Van deze panovens weten we ook wie
de eigenaars waren.
Kaart Vandermaelen 1846-1854
De
kaart Vandermaelen is deels gebaseerd op de informatie van het kadaster, vandaar dat we hier dezelfde gebouwen zien als op de Buurtwegenatlas. Rond die periode, in 1856, laat pannenbakker Vos
een nieuwe oven bouwen.
Belgische militaire stafkaart 1873
Op deze kaart uit 1873 is de situatie erg veranderd! De spoorlijn is aangelegd (in 1865!) en van de panovens uit de Buurtwegenatlas zijn er maar twee loodsen meer zichtbaar. Ongeveer op de plaats waar nu zich de ruïne van de laatste oven bevindt, is een gebouw, allicht een nieuwe pannenloods, zichtbaar.
Belgische militaire stafkaart 1884-1903
Deze stafkaart werd blijkbaar gemaakt in 1884 en een aantal maal zonder wijzigingen heruitgegeven, de laatste keer in 1903. Op deze kaart zijn zeker twee, misschien wel drie pannenbakkerijen zichtbaar. Bovenaan, langs de Laarbeek, ligt een pannenbakkerij met waarschijnlijk twee droogloodsen en een oven. Dit is de oven van de familie Raymaekers. Volgens onze gegevens kwam hij voor 1899 in de Pannestraat wonen en begon hij er als pannenbakker te werken.
Op het eind van de Hoogstraat ligt nog steeds dezelfde pannenbakkerij met een lange droogloods en twee kleine gebouwtjes. Hoogstwaarschijnlijk is dit de oorspronkelijke oven van de familie Vos.
En dan is er een nieuw opvallend gebouw, hoogstwaarschijnlijk ook een pannenfabriek. We vermoeden dat deze ook door de familie Vos werd gebouwd. In 1879 werd namelijk op een openbare verkoop de oven van de Pieter-Jan Vos verkocht, kort na zijn overlijden. Zijn zoon Jozef kocht de oven en werkte als pannenbakker verder tot ongeveer 1906. In de verkoopsadvertentie staat uitdrukkelijk vermeld dat er een aparte spoorlijn loopt van het station naar het bedrijf: "eene oude vermaarde pannenbakkerij met oven, hebbende eene verbindingslinie tot in de statie te Schuelen". Dat is hier duidelijk het geval!
Belgische militaire stafkaart 1933
Dit is de stafkaart van 1933. Dertig jaar na de vorige kaart zijn er geen pannenbakkerijen meer in Schulen. Jammer genoeg beschikken we tot nu toe niet over kaarten van de tussenliggende periode.
Pannenbakker Jozef Vos stopte met zijn bedrijf rond 1906 en stierf in 1914.
Pannenbakker Henri Raymaekers werkt allicht tot in het begin van de jaren 1920. In 1933 zie je alleen nog de ruïne van zijn laatste panoven op de plaats waar die nu nog steeds te vinden is...
