zaterdag 22 januari 2022

Limburgse steen- en pannenbakkers in 19de eeuwse almanakken

Regelmatig doen we nog eens een interessante vondst. Onlangs vonden we in Google Books op enkele Belgische 'Almanakken'. De Belgische 'Almanach du commerce et de l'industrie' was in de 19de eeuw een Belgisch adressenboek van alle Belgische overheden en een Gouden Gids tegelijkertijd. Naast heel wat informatie over Belgische overheden en administratieve niveaus, worden per Belgische gemeente de belangrijkste handelaars en bedrijven vermeld. Op Google Books vonden we de Almanakken van 1851, 1854 en 1857. Je kan ze ook via de bibliotheek van de UGent terugvinden.

Op de website van het archief van de stad Brussel vonden we ook nog een aantal andere Belgische Almanakken. Een aantal daarvan heeft een hoofdstuk met alle Belgische gemeenten (van toen!) met gegevens over het gemeentebestuur en van de lokale handel en nijverheid ('du commerce et de l'industrie'). Het is een erg interessante bron om een beeld te krijgen van de lokale handel en van de bedrijfjes in onze gemeenten in de 19de eeuw. 

We hebben vastgesteld dat de informatie wel niet altijd compleet is. Bij sommige gemeenten staat er voor bepaalde jaren weinig of geen informatie. Het lijkt er op dat de info die is opgenomen in de Almanakken, werd opgevraagd bij de gemeenten, maar dat die niet allemaal tijdig (en op een uniforme manier) de nodige gegevens bezorgden...

Een grondige zoektocht leverde ons heel wat nieuwe namen op van Limburgse pannen- en steenbakkers (jammer genoeg weinig adressen). Nu is het zaak om al die namen aan een van de reeds bekende ovens van onze inventaris te koppelen of om meer informatie te vinden over deze bedrijven. 

Hasselt bijvoorbeeld

Onder Hasselt vonden we in de Almanakken van 1851, 1854 en 1857 onder het kopje "Fabriques de briques et pannes" de volgende gegevens:

 Almanak 1851


Almanak 1854

 
Almanak 1857





 

Aangevuld met de info uit de andere Almanakken krijgen we een interessante lijst met namen en voor sommigen ook hun adres:

Maris J. (1833)

Poutrain L. (1833)

Dortangs (J.J.H.), Botermarkt 141 (1851, 1854, 1857 weduwe, 1860, 1866)

De Luesemans, Luikersteenweg 7 (1851)

Halleux, Hoogstraat 198 (1851)

Wilsens J. (G.), Lombardstraat 225 (1833, 1851, 1854, 1857, 1860)

Sottiaux J. (1857, 1860)

Sommige namen (Dortangs, Wilsens, Sottiaux) komen in opeenvolgende Almanakken voor. Zij waren langere tijd actief, of gedurende verschillende generaties. Waarschijnlijk waren dit de adressen waar deze ondernemers en eigenaars woonden. Hun pannenfabriek of steenbakkerij lag allicht buiten de stadsmuren. Enkele van deze eigenaars worden ook voor Sint-Lambrechts-Herk vermeld. Allicht hadden ze ook daar een bedrijfje. Enkel het adres op de Luikersteenweg zou ook het bedrijfsadres kunnen zijn. In die buurt lagen er in die periode zeker pannenfabrieken of steenbakkerijen.

Het zijn allemaal namen die nog niet in onze lijst voorkomen. In de inventaris voor het eerste Belgische kadaster van 1840 komt, behalve in Runkst, immers geen enkele Hasseltse pannenfabriek voor. Uit andere bronnen kennen we wel enkele bedrijven, maar ook daar komen deze namen niet voor. Uiteraard kunnen deze ondernemers de eigenaar zijn van één van de pannenfabrieken of steenbakkerijen die wel al in onze lijst staan... Dat zoeken we uit.

Wordt zeker vervolgd.


maandag 17 januari 2022

Een indrukwekkende klantenlijst van het bedrijf Tuileries et Briqueteries Notre-Dame

De folders van Tuileries et Briqueteries Notre-Dame uit Tongeren die door Willem Driesen werden teruggevonden (zie ook dit blogbericht) leveren ons nog heel wat interessante informatie op. 
 
Eén van de folders (rond 1930?) geeft een overzicht van het assortiment en op de voorzijde staat een lange lijst referenties. Die is echt indrukwekkend! Van een aantal van die gebouwen vonden we ook foto’s terug in het oude familiealbum van de familie Francart. 

We wisten al dat het bedrijf met zijn 'systeem Francart', dat al door Sylvain Francart in zijn fabriek in Beerse werd ontwikkeld, een echt industrieel bouwsysteem verkocht. In combinatie met een metalen structuur konden grote bedrijfshallen gebouwd worden. Dat zien we ook terugkomen in de klantenlijst.
 
 
 Een overzicht:
 
Bankgebouwen

- Banque Crédit Anversois

- Banque De Paris et des Pays-Bas

- Banque De Bruxelles

Brouwerijen

- Haacht

- Hingene

- Van Tilt, Leuven

- Malmédy

Elektrische centrales en andere

- Jeumont (F)

- Amay

- Bressoux

- Aulnoye

- Montigny-sur-Sambre

- Forges et Ateliers de Constructions Electriques in Jeumont (F)

- Société d’Electricité et de Traction in Mol

- Aterliers de Construction Electriques in Charleroi

Staalfabrieken en metaalbedrijven

- Fonderies Hutoises in Huy

- S.A. Espérance-Longdoz in Seraing

- Société Métallurgique Electrolyse in Hoboken

Glas- en keramiekbedrijven

- Verreries de l’Hermitage in Jumet

- Glaceries de Moustier-sur-Sambre

- Faïenceries Keramis in La Louvière

- Cristal Chaudfontaine

- Céramiques Bruxelloises in Haren

Schoolgebouwen

- College van Mechelen-aan de-Maas

- College van Tongeren

- College van Genk

- College van Enghien

- College van St.-Barthélémy

- College van Luik

- College van Godinne

- Universiteit Solbosch

Kerken

- Pepinster

- Aarlen

- Verviers

- Ittre

- …

Steenkoolmijnen

- Charbonnier in Huy

- Steenkoolmijn van Hensies Pommeroeul

- Steenkoolmijn van Bonnier

- Steenkoolmijn André Dumont in Genk

- Steenkoolmijn Limburg Maas in Eisden

- Steenkoolmijn van Beringen

- Steenkoolmijn de l’Ouest in Mons

- Steenkoolmijn Roton in Farciennes

- Steenkoolmijn van Bernissart

- Steenkoolmijn van Hasard in Micheroux

Weverijen

- Tissages, Filatures et Teintureries Simonis, Peltzer, Gaye, Lamboret in Verviers

- Henrion in Sedan (F)

- Soieries d’Obourg, Vosse et Compagnie in Verviers

- Lagache Frères et Compagnie, Colling in Zaventem

Papierfabrieken e.a.

- Papierfabriek Godin in Huy

- Papierfabriek van Andenne

- Drukkerij Belge in Merksem

Andere bedrijfsgebouwen


- F.N. in Herstal 
 
- Remi in Wijgmaal

- Spa Monopole in Spa

- Bell Telephone in Antwerpen

- Bedrijven De Nayer in Willebroek

- Union in Merksem

- Boerenbond in Leuven

- Conservenfabriek van West-Meerbeek

Andere overheidsgebouwen


- Stadstheater in Leuven

- Compagnie Générale des Conduites d’Eau in Luik

- Administratie van de spoorwegen

- Administratie van de post

- Administratie van de telegrafie

- Stadhuis van Lille (F) 

In een catalogus uit 1922 pakt men graag uit met de relaties die het bedrijf had bij belangrijke overheidsadministraties en aanverwante diensten: “C’est dans les grandes administrations qu’il trouva surtout l’application de ses produits: Génie, Chemins de Fer, Vicinaux, Ponts et Chaussées, toutes ces administrations ont depuis des années exigé les produits du SYSTEME FRANCART”. 


Campus Solbosch

Eén van de gebouwen die in de lijst voorkomt is het 'nieuwe' gebouw op de Campus Solbosch van de Brusselse universiteit (nu Gebouw A). Dit werd gebouwd tussen 1924 en 1928. De steenbakkerij van Francart leverde zeker de dakelementen zoals uit één van de foto's uit het oude fotoalbum van de familie is op te maken (let op de stalen dakstructuur). 
 
De locatie van deze nieuwe campus was de plek waar in 1910 de ‘Exposition Universelle
de Bruxelles
’ werd georganiseerd. Toeval of niet: Henri Francart nam deel aan deze 'Wereldtentoonstelling' en kreeg er een gouden medaille voor zijn producten.

Op een blog vonden we een prachtig artikel
over de bouw van deze campus met interessante foto's die erg lijken op de foto's van de familie Francart. Ook de website van de Inventaris van het bouwkundig erfgoed van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bevat eveneens interessante informatie en mooie foto's.

Foto uit het familiealbum Francart




Foto uit het familiealbum Francart


Oude prentkaart ULB Solbosch

 

zondag 16 januari 2022

Artikel 'De familie Francart en de 'Tuileries et Briqueteries Notre-Dame''

Met enige trots kunnen we melden dat ons uitgebreide artikel over de familie Francart en hun bedrijf 'Tuileries et Briqueteries Notre-Dame' in Tongeren gepubliceerd werd in het decembernummer van het tijdschrift Tongerse Annalen, Historisch en heemkundig tijdschrift over Tongeren en omgeving uitgegeven door het Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig genootschap Tongeren ism. Stadsarchief Tongeren.

In het artikel, dat we schreven samen met twee neven met dezelfde naam, Jean-Marie Francart uit Tongeren en Jean-Marie Francart uit Eischen (Luxemburg), beide afstammelingen van Sylvain Francart, beschrijven we een groot stuk familiegeschiedenis en daaraan gekoppeld de geschiedenis van de keramische bedrijven van de familie in Beerse en Tongeren. Het artikel telt 24 pagina's en is geïllustreerd met enkele prachtige foto's uit het familiearchief. Het is een interessant verhaal van een gedreven ondernemersfamilie met hun unieke bedrijven. 

Op basis van onmisbare informatie van de familie en veel opzoekwerk kon dit verhaal geschreven worden. Maar er blijft nog veel te ontdekken. En een recente vondst van Willem Driesen toont aan dat er allicht ook nog heel wat folders en brochures van het Tongerse bedrijf bestaan die wachten om op gevist te worden uit een of ander archief of gevonden te worden op een of andere zolder...

We bedanken graag het Tongers genootschap en de mensen van het Tongerse stadsarchief voor de fijne samenwerking en de publicatie van ons artikel.

Lees het artikel on-line op Issuu of vraag het aan via mail patrick [at] boucneau.be




vrijdag 14 januari 2022

Pannen- en buizenfabriek Kumpen in Wijer in 1945

Constant Kumpen, de oprichter van het Hasseltse bedrijf Keramo, begon zijn carrière in een kleine draineerbuizenfabriek in Wijer. Volgens veel (officiële) bronnen startte hij dit bedrijfje in 1945. In een krantenartikel uit 1973, geschreven naar aanleiding van zijn overlijden, staat echter te lezen dat zijn ouders in 1941 een klein fabriekje van draineerbuizen overnamen. Dit bedrijfje bestond dus al eerder en lag op de grens van Wijer en Stevoort achter het kasteel van Wijer.

Tot nu toe vonden we geen enkele afbeelding van het bedrijf, enkel de aanduiding op de stafkaart van 1939 (zichtbaar is een lange droogloods en een klein vierkant gebouw: de oven?).

De pannen- en buizenfabriek op de kaart van 1939 bovenaan, onderaan het kasteel van Wijer.

 

Luchtfoto

Op de website van het erfgoedproject 'Onder de radar', waarover we al eerder schreven, vonden we een hele mooie luchtfoto. Op deze foto uit 1945 is een bedrijf te zien dat heel wat groter is dan de aanduidingen op de stafkaarten deden vermoeden. We zien heel wat droogloodsen naast elkaar. Het is niet duidelijk of er een grote oven of een hoge schouw aanwezig is.

Luchtfoto uit 1945 met het bedrijf bovenaan in het midden. Kasteel Wijer linksonder.





Luchtfoto uit 1945, detail (Foto: Onder de radar).
 

Welkom!

Een Limburgse inventaris!?

Een inventaris van 'alle' Limburgse panovens, pannenfabrieken en steenbakkerijen? Allicht onbegonnen werk... In elk geval wil ik m...