vrijdag 19 juni 2020

Het gevecht van de laatste (kleine) steenbakkerijen


Vorig jaar schreef Raf Custers voor Mo-magazine een mooie reportage over één van de laatste kleine steenbakkerijen in Vlaanderen: de oude steenbakkerij van de familie Hove in Ninove. Maar het werd geen rooskleurig verhaal: ook deze kleine steenbakkerij krijgt het erg moeilijk met haar voortbestaan. En daar zijn verschillende redenen voor.

Zoals op veel plaatsen in Vlaanderen speelt de slechte ruimtelijke ordening van ons Vlaamse land een grote rol. Het bedrijf ligt sinds enige tijd zonevreemd en de (lokale) overheid laat gewoon bouwen in de buurt van de nog actieve steenbakkerij. Uiteraard zijn nieuwe (mondige) buurtbewoners niet gelukkig met een steenbakkerij in hun straat. Bijkomend is het voor een steenbakkerij met een traditionele ringoven moeilijk om aan de huidige milieunormen te voldoen. Kortom geen gemakkelijke situatie.

De Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie (VVIA) trekt zich het lot aan van dit levend industrieel erfgoed en pleit voor een oplossing: "Eigenlijk zou de site beschermd moeten worden, onroerend, roerend en immaterieel erfgoed. Want hier bleef een oude steenbakkerstraditie bewaard, die ook naar de toekomst moet veiliggesteld worden. Ook dit is behoud van immaterieel erfgoed !".

Om aandacht te vragen voor de Steenbakkerij Hove stelt de eigenaar ism. VVIA de site open tijdens Open Monumentendag, op zondag 13 september.
[Het is wegens de corona-crisis niet duidelijk of deze activiteit wel zal kunnen doorgaan. Meer info op  de website van VVIA of van Open Monumentendag.]

Ook in Limburg zien we de kleine pannenfabrieken en steenbakkerijen voor goed verdwijnen en blijven enkel de productiebedrijven van de grote internationale groepen over. Er zijn in onze provincie nog enkele vergelijkbare bedrijven en situaties.

  • De familie Wagemans die in Werm (Hoeselt) sinds 1934 op een erg traditionele manier manueel bakstenen produceert (weliswaar met een kleine rotatiemachine), ze in de buitenlucht droogt, en ze bakt in een traditionele (gestapelde) veldoven. Ze verhuisden enkele jaren geleden naar een nieuwe locatie verder van de bewoning.

  • De baksteenfabriek van de familie Parthoens in  Membruggen (Riemst) die opgericht werd in 1947. De productie van de stenen is er machinaal, maar ook zij werken nog met een oude ringoven (uit 1960). Die wordt sinds 2006 om milieuredenen wel met gas gestookt, maar men gebruikt nog steenkool tussen de gestapelde bakstenen om het traditionele effect te bekomen. Deze steenbakkerij ligt aan de rand van het dorp Membruggen.

  • En tenslotte de steenbakkerij Schouterden in Maaseik met een nog steeds in gebruik zijnde meer dan 100 jaar oude ringoven! Dit is een speciaal geval. Deze steenbakkerij is eigendom van baksteenreus Wienerberger en wordt nog steeds gebruikt, zij het voor speciale steensoorten. De productie werd weliswaar afgebouwd omwille van milieuredenen, maar in 2011 werd een nieuwe vergunning bekomen om verder te blijven produceren, met onder meer de oude ringoven uit 1911. En dat op een locatie vlak bij het centrum van de stad Maaseik! De oven is sinds 2018 ook vastgesteld als bouwkundig erfgoed 'Steenbakkerij Terca Schouterden' in de Inventaris Onroerend Erfgoed.


Allicht is het interessant om ook de situatie van deze kleine Limburgse steenbakkerijen van nabij op te volgen en na te gaan hoe dergelijke traditionele bedrijven met hun oude technieken in de huidige tijd kunnen blijven bestaan!


Steenbakkerij van de familie Hove in Ninove (foto: VVIA)

vrijdag 5 juni 2020

Het kerkje van Henri Francart

'Tuileries et briqueries Notre-Dame', was een Tongerse pannenfabriek en steenbakkerij opgericht rond 1907 door Sylvain Francart en later voortgezet door zijn zoon Henri Francart. De fabriek lag ten noorden van het station van Tongeren. Vlakbij was de uitgebreide kleigroeve. De fabriek was vermoedelijk tot in de jaren zeventig actief.

Rond 1930 bouwde Henri Francart een kerkje voor zijn arbeiders vlakbij de fabriek. Het werd toegewijd aan Sint-Jozef. Het doet nu nog steeds dienst als parochiekerk. Blijkbaar is het nu ook een veelbezocht bedevaartsoord voor de Heilige Rita.
Onlangs kwamen we tijdens een fietstocht tussen Kortessem en Tongeren voorbij het kerkje. Eindelijk konden we het ook eens gaan bekijken.

Het kerkje geeft, vooral aan de binnenzijde, een mooi beeld van het prefabmateriaal dat door de firma Francart geproduceerd werd. Voor het kerkje werden blijkbaar allemaal geglazuurde elementen gebruikt, in transparant glazuur, maar ook in uiteenlopende kleuren. De dragende elementen zijn niet zichtbaar. Ze werden in dit geval blijkbaar ook bekleed met geglazuurde tegels. Je ziet deze techniek en de gebruikte elementen ook mooi terugkomen in het de verkoopscataloog die we van de firma terugvonden.

Het kerkje is beschermd als bouwkundig erfgoed.

Vlakbij ligt ook het restant van de fabriek. Sinds 1974 maakt Schuttersvereniging Tongria gebruik van de oude fabrieksgebouwen. 


.

Welkom!

Een Limburgse inventaris!?

Een inventaris van 'alle' Limburgse panovens, pannenfabrieken en steenbakkerijen? Allicht onbegonnen werk... In elk geval wil ik m...