dinsdag 31 augustus 2021

Tips Open Monumentendag 2021!

Op 12 september aanstaande is het weer Open Monumentendag. Het thema dit jaar is Inclusie. Er zit ook opvallend veel spoorwegerfgoed in het programma. Dat heeft uiteraard te maken met het Europees jaar van het Spoor

Wij gingen opzoek naar het 'klei-erfgoed' in het programma. Een magere oogst dit jaar. Ook al werd er in de aanloop naar de Open Monumentendag een interessant filmpje gemaakt over Tomorrowland (!) en het arbeiderserfgoed van de steenbakkerijen in de Rupelstreek!

Wij vonden enkel de vermelding van het Museum Rupelklei in Terhagen (provincie Antwerpen). Zij besteden aandacht aan het kleisteken in de steenbakkerijen door de eeuwen heen.

Museum Rupelklei richt het vizier op een essentiële component van de baksteenproductie: klei delven en transporteren. Tot het begin van de 20ste eeuw veranderde er op technisch vlak weinig, maar dan ging het razendsnel. De intrede van de bagger maakte een einde aan het kleisteken met de spade. Het transport met paard en kar van de groeve naar de steenmaker, maakte plaats voor een netwerk van sporen waarop treintjes met kiepwagens de klei vervoerden. Nog later werden het transportbanden en nog later grote vrachtwagens. De transitie voltrok zich in minder dan honderd jaar. Ze wordt in het museum in beeld gebracht door video’s, foto’s, maquettes, een presentatie en een brochure. Een belangrijk stuk erfgoed komt terug tot leven.

Allen daarheen!

 

Nog een Limburgs extraatje: in Pelt kan je in het kader van het Europees jaar van het spoor gaan kijken naar de zogenaamde saxby seinhuisjes! Dat mag je als een toegeving beschouwen ;-)

Nieuwe foto van de steenbakkerij Koolmijn Beringen

Onlangs vonden we op de veilingssite Delcampe nog een foto van de steenbakkerij bij de koolmijn van Beringen. Eerder vonden we een gelijkaardige postkaart en een foto uit het archief van de provinciale dienst erfgoed PCCE. 

De foto is uit een andere kijkrichting gemaakt dan de prentkaart die we reeds kenden. De periode is allicht dezelfde (vlak voor of kort na Wereldoorlog 1). Ook nu zien we rijen met drogende brikken, afgeschermd met rieten matten. Achteraan rechts staat een brandende veldoven te roken. Links achteraan staat een veldoven die waarschijnlijk nog in opbouw is, met er voor een groep arbeiders.



zondag 29 augustus 2021

Brikkenbakkers op de Luythegge

In Meeuwen 'op de Luythegge' waren leemkuilen en was er een veldoven in het begin van de 20ste eeuw. De 'briqueterie' staat vermeld op de stafkaart van 1904. Deze steenbakkerij stond reeds in onze inventaris, maar we vonden tot nu toe niet meer informatie. 

De Geschied- en heemkundige kring van Meeuwen-Gruitrode schreef er in 2019 een stukje over in hun tijdschrift 'Reengenoten'. Ze publiceerden ook deze prachtige foto die we mochten overnemen (waarvoor dank)!

Steenbakkers aan het werk 'Op de Luythegge', ca. 1925. Op de foto vooraan v.l.n.r. Maria Elisabeth Coenen (met kofffiemoor), Martinu Josephus Jonkers (met mand) en Arnold Lambert Jonckers (met de eerste kruiwagen). De andere personen zijn onbekend. (Foto: Jos Jonckers, De Reengenoten)


 

De steenbakkerij kwam aan bod in een artikel over de familie Jonckers-Coenen in Meeuwen. Arnold Lambert Jonckers (Reppel, 1869 - Ellikom, 1934) was gehuwd met Maria Elisabeth Coenen (Meeuwen, 1871 - Genk, 1963). Ze hadden 8 kinderen. De jongste zoon, Martinus Josephus Jonckers (1910 - 1993) staat met zijn ouders op de foto. Het gezin woonde in Meeuwen op de Luythegge, langs de weg naar Ellikom. De andere personen op de foto zijn niet bekend. Het lijken allemaal werklui te zijn. Ze zijn bezig een veldoven op te bouwen (de buitenzijde is nog niet afgewerkt met leem). We zien de gestapelde gedroogde brikken en de laagjes steenkool. In de manden zit allicht ook steenkool.

In het artikel wordt verder nog vermeld dat ere-voorzitter van De Reengenoten, Jean Bosmans, weet te vertellen dat zijn vader Martinus Bosmans (1911 - 1987), toen die jong was, in de Luythegge 'leim ging trèje' en dat ook andere jongens daarvoor werden ingeschakeld.



donderdag 26 augustus 2021

Oproep VVIA voor relicten keramische nijverheid: het Limburgse lijstje


De Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie (VVIA) neemt het initiatief om belangrijk erfgoed van de keramische nijverheid te (laten) beschermen. Ze wil hierover in de loop van de volgende maanden een rapport overhandigen aan de Vlaamse overheid.

De aanleiding voor dit initiatief is het onduidelijke lot van twee belangrijke steenbakkerijen in Vlaanderen, nl de steen- en buizenbakkerij Dumoulin in Wijtschate en de steenbakkerij Hove in Ninove. Die laatste is nog een actieve traditionele steenbakkerij, maar ze zou omwille van milieuredenen de deuren moeten sluiten. Ook in Limburg zijn er steenbakkerijen die door strengere milieuregels of hun kleinschaligheid in de toekomst zouden kunnen verdwijnen. We schreven hier al eerder een stukje over op deze blog.

Dat zo'n kwantitatieve en kwalitatieve inventaris echt nodig is, blijkt onder meer uit de intussen verdwenen schoorsteen van de steenbakkerij van de koolmijn van Winterslag die desondanks nog steeds in de inventaris stond! 

VVIA wil de problematiek ruimer aanpakken en doet dus een oproep voor een brede inventarisatie. VVIA wil weten wat de toestand is van de beschermde sites en van de sites opgenomen in de vastgestelde inventaris. Bovendien is men ook op zoek naar relicten die (nog) niet beschermd zijn. 

In Limburg?

Voor Limburg hebben we op basis van onze inventaris een voorlopig lijstje opgesteld. Het is opvallend dat er in onze provincie heel weinig erfgoed bewaard bleef, maar dat er wel nog enkele kleine familiebedrijven actief zijn en er ook nog twee (oude) ringovens in gebruik zijn. 

Beschermd erfgoed en (mogelijk) relicten:

 Nog actieve bedrijven met (mogelijk) erfgoed:

Omdat we nog maar weinig locaties uit onze inventaris ter plaatse bezocht hebben bestaat de mogelijkheid uiteraard dat er ter plaatse misschien nog nog relicten van oude panovens of steenbakkerijen bewaard bleven. Anderzijds weten we ook niet welke erfgoedwaarden er nog aanwezig zijn in de bestaande actieve steenbakkerijen. We hebben in elk geval enkele bekende aspecten vermeld. De twee nog actieve ringovens zijn zeker uniek in Vlaanderen!

Alle aanvullingen en suggesties zijn welkom. Op de website van VVIA kan je hiervoor een invulformulier downloaden.

woensdag 25 augustus 2021

De schoonheid van een dakpan

Kan je een dakpan mooi vinden? In dit geval zeker. De ontwerper gaf ze zelfs een 'hartje' mee!

Op 25 augustus konden we eindelijk naar Balen rijden om enkele pannen op te halen. Op de website 2dehands vonden we enige tijd geleden "2 paletten dakpannen Sociéte st joseph - Sylvain Francart" met een afbeelding erbij waarop het fabrieksmerk zichtbaar was. Het waren duidelijk pannen van het bedrijf Briqueteries et Tuileries St.-Joseph dat Sylvain Francart oprichtte in Beerse bij Turnhout in 1875. Hij zou het bedrijf in 1907 verkopen om in 1908 een volledig nieuwe fabriek te starten in Tongeren: Tuileries et Briqueteries Notre-Dame. Daarover kan je meer lezen in onze inventaris en we schreven al eerder twee stukjes op onze blog: over de tunneloven en over het kerkje dat door de familie Francart werd gebouwd.

Het zijn mooie pannen, ook al zijn ze al meer dan 100 jaar oud. Het is een mechanisch vervaardigde pan in roodbakkende klei. Het gaat om een type kruispan (je kan ze alleen gekruist of 'in verband' gebruiken) met een brede enkele zijsluiting. Bovenaan gaat het om een dubbele kopsluiting. Aan de achterzijde zitten twee stevige ophangnokken en is er een 'oogje' waarmee de pan verankerd kan worden aan de panlatten of het onderdak. Technisch gezien een degelijke pan.

De pan kreeg ook mooie versiering mee: op de sluiting twee dikke groeven met vier korte schuine en op de middelste golf twee dunne lijnen afgewerkt met een hartje. Aan de onderzijde staat in een mooi stevig lettertype de naam van het bedrijf, de eigenaar en de locatie: "Société St. Joseph - Sylvain Francart - Turnhout Anvers". Op de onderkant van de sluiting staat een eenvoudige symmetrische versiering. Voor de ontwerper van deze pan mocht zijn product ook echt mooi zijn!

Een mooie vondst!

 




Welkom!

Een Limburgse inventaris!?

Een inventaris van 'alle' Limburgse panovens, pannenfabrieken en steenbakkerijen? Allicht onbegonnen werk... In elk geval wil ik m...