Een opvallend kapelletje in Munsterbilzen

Kapel Onze-Lieve-Vrouw-van-Lourdes in Munsterbilzen

Tijdens een wandeling naar het Munsterbos in Munsterbilzen kwamen we een oud kapelletje tegen met een interessant dak. De kapel Onze-Lieve-Vrouw-van-Lourdes ligt langs de Oude Beekstraat in het centrum van Munsterbilzen, deelgemeente van Bilzen. Ze werd gebouwd vlak na Wereldoorlog I. Ze is door de Vlaamse overheid beschermd als 'vastgesteld bouwkundig erfgoed'.  

Muldenpannen

Het dak van de kapel is gedekt met zwarte zogenaamde Muldenpannen, in het Nederlands gootpannen of soms trogpannen ('mulden' is Duits voor 'trog'). Deze machinale pannen werden voor het eerst geproduceerd in Duitsland sinds de jaren 1880. Het zijn zware pannen met een dubbele of driedubbele sluiting. De zwarte kleur is geen glazuur, maar werd bekomen door het zogenaamd 'smoren' van de pannen (dit is bakken in zuurstofarme of reducerende omstandigheden).

Het was onmogelijk om de onderzijde van de pannen te zien, maar de kans is groot dat deze pannen afkomstig zijn van pannenfabriek Belisia uit Bilzen. Het bedrijf Société Anonyme Tuilerie Méchanique Belisia s.a. werd opgericht in 1902 en bestond tot 1927. De periode klopt in elk geval. Bij Belisia werden zeker Muldenpannen gemaakt. Dat weten we onder meer van een postkaart van het bedrijf tijdens Wereldoorlog I en van een exemplaar in onze verzameling. Uiteraard waren er in de omgeving nog pannenfabrieken waar dergelijke pannen geproduceerd werden (Kortessem, Tongeren...). 

Dakkammen 

De nok van het dak is normaal bedekt met vorsten of vorstpannen. In dit geval zijn ze 'bekroond' met dakornementen, meer bepaald zogenaamde dakkammen, dit zijn keramische sierelementen die het dak een beetje standing geven. Vroeger zag je die wel meer, vandaag de dag zijn ze bijna overal verdwenen, tenzij op een of ander geklasseerd gebouw. Bijzonder is dat er zelfs afwisselend twee verschillende dakkammen zijn gebruikt. Vermoedelijk werden die ook bij Belisia geproduceerd.

Dak met Muldenpannen en twee soorten dakkammen

Steenbakkerij Vanheusden in Piringen

Mijn nieuwsbrief zorgt bijna elke keer voor interessante reacties. Dit keer kregen we niet alleen info over de productie van 'kabelpannen' in Heers, er werden ook contactgegevens toegestuurd van iemand die ons veel zou kunnen vertellen over de pannenfabriek in Kortessem én we ontvingen prachtige foto's van de nieuwste steenbakkerij in onze Limburgse inventaris: de steenbakkerij van de familie Vanheusden in Piringen (Tongeren)!

Paul De Niel, voormalig conservator van het Ecomuseum en Archief van de Boomse Baksteen (EMABB) was namelijk ooit (in 1986!) op bezoek geweest bij steenbakker Vanheusden en maakte toen een hele reeks prachtige foto's.

Hieronder mogen we er enkele tonen (heel erg bedankt, Paul!).

Overzichtsfoto van de veldsteenbakkerij: achteraan op de foto ligt een afgekoelde oven en bakstenen die op paletten gestapeld zijn, daarnaast een grote hoop leem. Helemaal achteraan ligt de straat (Lankgracht). Links en in het midden zien we de droogloodsen met vooraan in het midden de kleimolen, daarachter (niet goed zichtbaar) de stenenpers. Vergelijk deze indeling met de luchtfoto uit 1979.

De afgekoelde oven wordt afgebouwd. We zien Marcel Vanheusden en zijn zoon Michel. De derde persoon is ons niet bekend. Opvallend is de hoogte van de uitgebakken oven. De oven is veel hoger opgebouwd dan andere ovens die we zagen (vb. Werm) of waarvan we foto's hebben gezien. De stenen zijn erg helder rood.

Stenen persen aan de steenpers: van relatief droge leem (klei) worden stenen twee per twee geperst. De vorm wordt telkens met zand of zaagsel bestrooid. Dezelfde steenpers wordt nu ook nog gebruikt door steenbakker Wagemans in Werm. Blijkbaar is er ook een machine die de klompen leem (klei) aanvoert.