Toch (g)een ringoven voor de mijn van Eisden

Onlangs kregen we een vraag van de heer Vincent Put. Hij had een huis gekocht in Leut (Maasmechelen) dat volgens de oorspronkelijke plannen in 1954 zou gebouwd zijn met bakstenen afkomstig van "de ringoven van Eisden". De eerste eigenaar bleek bovendien een mijnwerker. Of wij hem konden vertellen over welke steenbakkerij dit ging? En of het dus ook over de steenbakkerij van de Mijn van Eisden ging?

Wat we in elk geval wisten was dat de Mijn van Eisden een eigen steenbakkerij had gehad op 'Het kerkveld' in Rachels, Lanklaar. Al bij de oprichting van de mijn, in juni 1909, richtte de maatschappij 'Charbonnages Limbourg-Meuse' een aanvraag aan het gemeentebestuur om "aldaar een bestendige brikkenbakkerij te mogen inrichten". Het was echter erg onduidelijk of die steenbakkerij een aantal jaren later ook beschikte over een eigen ringoven. Het zou dan in elk geval om een ringoven gaan waarvan geen enkel spoor (meer) te vinden was. Uit een oud krantenknipsel (februari 1913, archief Het Belang van Limburg) bleek immers dat de mijn 'Charbonnages Limbourg-Meuse' in 1913 metsers zocht voor het bouwen van een ringoven. Daaruit hadden we de voorzichtige conclusie getrokken dat ze die ringoven ook werkelijk gebouwd hadden...

Maar vlakbij was er ook de steenbakkerij Meulemans. Die werd opgericht in 1924 door Antoon Ramakers (burgemeester van Eisden) en zijn schoonbroer Richard Meulemans. Deze steenbakkerij had in elk geval wel een ringoven en bakte allicht ook stenen voor de Mijn van Eisden.

Linksonder de veldovens van de Mijn van Eisden op het Kerkveld, bovenaan steenbakkerij Meulemans (NGI, 1939).

Onze zoektocht zorgde voor duidelijkheid. Via Jan Kohlbacher, oprichter van de Stichting Erfgoed Eisden en het Museum van de Mijnwerkerswoning, kwam onze vraag terecht bij Michel Meulemans, een afstammeling van de laatste eigenaar van steenbakkerij Meulemans en voorzitter van de Stichting Erfgoed Eisden.

Michel antwoordde het volgende: "Er is me steeds verteld dat de Mijn veldbrandovens had op die plek (Het Kerkveld) en dat den Ouwe (zijn vader) op de vraag van de Mijn is ingegaan door zelf een ringoven, ne renkoven, te bouwen en zelfs arbeiders van de veldbrandovens naar hem wist te lokken."

(Bedankt Jan en Michel voor de hulp!)

(G)een ringoven

Dat antwoord bracht dus duidelijkheid: de Koolmijn van Eisden heeft destijds dus zelf geen ringoven gebouwd en steenbakker Meulemans heeft met de bouw van zijn ringoven in 1924 het probleem van de mijn helpen oplossen. De Mijn van Eisden kon zo beschikken over een permanente capaciteit om brikken te laten produceren voor de eigen gebouwen en voor de bouw van de cité-woningen.
Het krantenknipsel had ons (bij gebrek aan andere bronnen) op het verkeerde been gezet...

Pannenfabrieken en steenbakkerijen op vakantie

Als je fan bent van steenbakkerijen en pannenfabrieken kan je uiteraard op afspraak in enkele grote bedrijven op bedrijfsbezoek gaan. Maar voor echt industrieel erfgoed moet je naar een museum of museumsite. Met de zomervakantie voor de deur doe ik graag enkele suggesties van musea en historische locaties die de moeite waard zijn om te bezoeken.

In de eigen provincie Limburg is er jammer weinig baksteen- en pannenerfgoed bewaard gebleven. Toch een paar suggesties. Als je in Limburg op pad bent moet je zeker eens gaan kijken naar de pannenfabriek Jorissen in Loksbergen (Halen). Op de site werden recent nieuwe gebouwen toegevoegd, maar de oude fabriek is voor een deel bewaard gebleven en zou binnenkort (verder) gerestaureerd worden. 

Een ander interessant gebouw is het kerkje gewijd aan Sint-Jozef in Nieuw-Tongeren. Het werd langs Pannenfabriek Onze-Lieve-Vrouw gebouwd door fabriekseigenaar Francart voor zijn personeelsleden en is tegelijkertijd een uitstalraam voor de keramische producten die destijds door deze pannenfabriek werden aangeboden. Van de oude fabriek is enkel de recentste fabriekshal bewaard gebleven. Die wordt nu gebruikt door een schuttersvereniging.

Een leuke ervaring is om met de fiets dwars over (!) het bedrijfsterrein van de steenbakkerij van Membruggen (Riemst) te rijden (en even te stoppen uiteraard). Inderdaad: het bedrijf ligt aan de Dorpsstraat in Membruggen en gebruikt ook de overkant van het straatje als opslag voor de geproduceerde bakstenen! Dit is een van de weinige overgebleven actieve ringovens (uit 1947) in België. In Limburg is er ook nog eentje in Maaseik (uit 1911).

In de Rupelstreek zijn er drie interessante musea. Om te beginnen het Ecomuseum en Archief van de Boomse Baksteen (EMABB), gehuisvest in een prachtige ringoven in Noeveren (Boom) die momenteel volledig gerestaureerd wordt. Op 11 september wordt de site opnieuw plechtig geopend! Vlak in de buurt ligt de prachtige site van Het Geleeg of Steenbakkerij Frateur, waar ik echt onder de indruk was van de oude ovens en de bewaarde machines. En in Rumst ligt Museum Rupelklei, dat ook beschikt over een interessante verzameling.

In de Kempen in de gemeente Malle kan je de kleidabbersroute fietsen in de omgeving van het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten waar vroeger heel wat steenbakkerijen gevestigd waren. Ook het eerste bedrijf van de familie Francart lag in Beerse aan dat kanaal.

De Dorpsstraat loopt dwars over het bedrijfsterrein van steenbakkerij Membruggen... (Google Streetview)