vrijdag 20 mei 2022

Pannen uit Bilzen... in Schulen

Onlangs begon een bouwpromotor met de sloop van het oude gemeentehuis van mijn woonplaats Schulen (Herk-de-Stad). Enkel de voorgevel van het gemeentehuis, annex gemeenteschool, zou behouden blijven als onderdeel van een nieuw wooncomplex.
Het historische pand zou gebouwd zijn in 1869-1870 en was naar verluidt een ontwerp van provinciaal architect Herman Jaminé (1826-1885).



Ondanks protest van heel wat inwoners verkocht de gemeente Herk-de-Stad het gebouw, dat voor veel oude inwoners van Schulen zoveel betekend had, zonder al te veel voorwaarden aan een bouwpromotor. Het was snel duidelijk dat er van het historische gebouw niet veel zou overblijven. Alleen geld is blijkbaar belangrijk voor sommige kortzichtige politici en bouwpromotoren. Mits wat creativiteit had het historische gebouw allicht integraal een nieuwe bestemming kunnen krijgen. Dit is de manier waarop in onze gemeente dus met dergelijk historisch erfgoed wordt omgegaan...

Muldenpannen

Op de werf konden we enkele oude pannen krijgen van een van de arbeiders die er aan de slag waren. Het enorme dak van het gebouw was volledig gedekt met oude zwarte zgn. 'muldenpannen' of gootpannen. Tot onze verbazing waren het pannen die geproduceerd waren bij pannenfabriek Belisia uit Bilzen. Het bedrijf Société Anonyme Tuilerie Méchanique Belisia s.a. werd opgericht in 1902 en bestond tot 1927. Dat er bij Belisia 'muldenpannen' werden gemaakt, wisten we al van een oude postkaart van het bedrijf en van een ander exemplaar in onze verzameling. 

Blijkbaar werd het dak van het complete gebouw (gebouwd in 1869-1870) dus van nieuwe pannen voorzien tussen 1902 en 1927. Misschien gebeurde dit wel na de eerste wereldoorlog. Opvallend is dat er tot vlak na de oorlog in Schulen door Henri Raymaekers ook nog pannen werden geproduceerd, weliswaar geen machinale. Allicht ging op dat ogenblik de voorkeur van bouwheren al (lang) uit naar goed sluitende machinaal geproduceerde pannen...




dinsdag 10 mei 2022

Waar werd de eerste 'Vlaamse' baksteen gebakken?

Onlangs vonden online we een verwijzing naar een interessant doctoraat. Het is een studie van Vincent Debonne met de titel ' Uit de klei, in verband. Bouwen met baksteen in het graafschap Vlaanderen 1200-1400'. Zijn onderzoek handelde over de eerste, en dus oudste Vlaamse gebouwen in baksteen. Met andere woorden over de vraag waar er in Vlaanderen (na de Romeinse tijd)  voor het eerst bakstenen werden gemaakt om te bouwen. Jammer genoeg is de volledige tekst niet online beschikbaar.

Over de (vroege) middeleeuwse baksteenarchitectuur was blijkbaar niet zo heel veel bekend. Steeds dezelfde informatie werd (en wordt!) overgenomen en verspreid. 

"In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht waren monniken niet de eersten om in baksteen te bouwen. Gelijktijdig met de abdijen van Ten Duinen en Boudelo werden ook bakstenen gebouwen opgetrokken door kapittels (de Sint-Walburgakerk in Veurne) en stedelijke bouwheren (het Sint-Janshospitaal en de toren van de Sint-Salvatorskerk in Brugge).

(...)

De opkomst en verspreiding van baksteenarchitectuur in middeleeuws Vlaanderen houdt verband met de introductie van gotische architectuur in Vlaanderen. Van alle plaatselijke materialen was baksteen het beste geschikt voor de realisatie van gotische architectuur. De eerste volwaardige bakstenen gebouwen in Vlaanderen zijn allemaal gotische gebouwen. Zij waren in aanbouw rond 1225, gelijktijdig met de eerste gotische gebouwen in natuursteen in Vlaanderen."

Volgens deze onderzoeker werd de steenbakkerij vermoedelijk naar Vlaanderen gebracht vanuit Noord-Duitsland, waar men al sinds de jaren 1170 vertrouwd was met baksteenproductie. 

"Waarschijnlijk gebeurden de eerste experimenten met baksteen op de overgang van de 12de naar de 13de eeuw in Brugge, in die tijd een zeehaven die in contact stond met Noord-Duitse handelssteden, met name Lübeck.

Na de eerste monumentale bakstenen gebouwen rond 1225 kende baksteen een snelle verspreiding in Vlaanderen. Op het einde van de 13de eeuw was baksteen bekend in het ganse gebied tussen Noordzee en Schelde. Uit de 14de eeuw dateren de eerste regelgevingen op baksteenformaten, een aanwijzing voor de grote omvang en het commerciële karakter die de steenbakkerij in Vlaanderen toen had aangenomen."

Vincent Debonne studeerde Kunstwetenschappen aan de KULeuven en werkt sinds 2006 als onderzoeker bij het agentschap Onroerend Erfgoed.

Sint-Walburgakerk in Veurne (foto: Vincent Debonne, Onroerend Erfgoed)


Nog veel meer dakkammen en fleurons!

Op de erg interessante website van Marc Robben lees je alles over het (vooral) bouwkundig erfgoed in het Land van Loon: boerenschansen, mottes, vluchttorens, grachten en wallen. Ook heel veel info over metseltekens en andere gevelonderdelen. Sinds enige tijd ook verhalen over bijgeloof (en gebouwen) en zo ook over allerlei dakelementen en siernokken! Hij schreef er recent ook een boek over.

Marc verzamelde heel wat foto's van vooral Limburgse gebouwen die nog dakkammen of fleurons op het dak hebben. Er staan heel interessante voorbeelden tussen.

Een heel mooi voorbeeld (dat ik zelf ook kende) is een geklasseerde voormalige brouwerij in Stevoort (Hasselt) Sint-Maartenplein 12, gelegen in het centrum van het dorp. Bij de laatste restauratie werd de volledige nok weer van dakkammen voorzien. Of zoals het in de inventaris beschreven staat: "zadeldak van mechanische pannen met vorstkammen".


 (Foto's Marc Robben)


Welkom!

Een Limburgse inventaris!?

Een inventaris van 'alle' Limburgse panovens, pannenfabrieken en steenbakkerijen? Allicht onbegonnen werk... In elk geval wil ik m...