Daarbij die molen: een pannenoven!

De molenaar van Vlijtingen verkocht bakstenen. Het is niet duidelijk of hij ze zelf bakte. Het is niet de eerste molen die we tegenkwamen bij onze inventarisatie van panovens, pannenfabrieken en steenbakkerijen. De pannenoven die in onze inventaris vermeld staat als 'Panoven Coenen' lag in Elen (Dilsen-Stokkem) bij windmolen "De Hoop".  Meer info over deze pannenoven en zijn geschiedenis lees je in onze inventaris.

Het is niet duidelijk waarom men met een pannenoven begon bij deze windmolen. Het zou zelfs kunnen dat de pannenoven er eerst was. Er is heel waarschijnlijk geen link tussen de pannenoven en de windmolen. De pannenoven beschikte volgens de informatie die we terugvonden wel over een eigen zgn. rospotaardemolen waarin de klei werd voorbewerkt.

Er is een prachtige foto bewaard van de pannenoven met de pannenbakkers en hun familie. We kregen deze foto van de huidige eigenaars die de molen hebben gerestaureerd en bij de molen vakantiewoningen hebben ingericht.

De foto dateert blijkbaar van 1905. De pannenbakkersfamilie, heel waarschijnlijk de familie Dillen, staat trots voor de pannenbakkerij met alle pannenbakkersmateriaal (werkbank, mallen, ...). Rechts op de foto zien we misschien de eigenaars van de molen en pannenoven. Onderaan de molen, op de gaanderij, staat nog een persoon naar de fotograaf te kijken, waarschijnlijk de molenaar. Op de foto zien we voor de molen, links achter de drie vrouwen, de pannenoven, in het midden een droogloods (met ervoor een stapel pannen of tegels) en rechts een gebouw met de kleimolen (of 'potaardemolen'). Op de detailfoto zijn de werktafels met het materiaal nog beter te zien. De hompen klei liggen klaar. Een zoontje mag een pan vasthouden.

Op een oude prentkaart van de molen zien we ook de andere droogloods die langs de straat is gelegen. Helemaal links is waarschijnlijk de schouw(en) van de oven zichtbaar.

Restauratie pannenfabriek Loksbergen in het slop?

Op 15 augustus gingen we nog eens een kijkje nemen op de site van de Pannenfabriek Jorissen in Loksbergen (Halen). Zoals we hadden verwacht is de geplande restauratie nog niet gestart.

Al in 2020 stelde ik de vraag aan de gemeente Halen wat hun plannen waren met de restauratie van dit beschermd industrieel erfgoed. Sindsdien is er op de site niets gebeurd, of ja toch, het nog aanwezige erfgoed takelt gewoon verder af...

Uniek Limburgs erfgoed

De pannenfabriek Jorissen in Loksbergen (Halen) is zowat de enige bewaarde historische site van deze aard in Limburg. In 2020 deed ik een oproep naar de gemeente Halen om de Pannenfabriek Jorissen in Loksbergen beter te beheren en het kwetsbare industrieel erfgoed beter te beschermen. Ik maakte me ook ongerust over de geplande nieuwbouwprojecten nl. een kinderopvang, die intussen werd gerealiseerd, en een nieuw schoolgebouw dat ook vlakbij zou worden gebouwd.

Ik kreeg twee maal een korte reactie van de bevoegde schepen, nl. dat men bezig was "met de volgende stappen in beheersplan te zetten" en "dat hij zou trachten me op de hoogte te houden van de verdere vorderingen." 
Na een volgende mail kon hij me vertellen dat  "... verleden week het bureau ARAT aangesteld is door schepencollege om de uitvoering van het beheersplan te begeleiden. In eerste instantie gaan wij ons op het voorbereidingsgebouw concentreren."... 

Het gaat om hetzelfde bureau ARAT dat het beheerplan heeft opgesteld. Dat was alvast positief. Zoals je op hun website kan zien hebben ze heel wat ervaring met waardevol erfgoed. Dat geeft vertrouwen.

Dat het zgn. voorbereidingsgebouw prioriteit krijgt, is op zich erg logisch. Van dit 'voorbereidingsgebouw' (of machinegebouw) met o.m. de kleipersen blijft immers weinig over. Daarover schreef ik eerder al een stukje.

Pannenfabriek Jorissen in 1995, het ovengebouw links, het machinegebouw achteraan.
Vergelijk met de foto's onderaan (Foto: Erfgoed Vlaanderen)

 

Gefaseerde aanpak? 

Deze maand stuurde ik opnieuw een mail met een vraag naar een stand van zaken. Van de gemeente kreeg ik tot nu toe geen reactie. Van het bureau ARAT kreeg ik wel enkele antwoorden. 

Uit de reactie van het bureau kunnen we op maken dat hun concrete plannen al een hele tijd bij de gemeente Halen voorliggen. Een beslissing werd tot nu toe steeds weer uitgesteld. Het Halense bestuur wil blijkbaar maar een erg beperkt budget besteden aan de restauratie. Daarom spreekt men nu al van "een gefaseerde aanpak van de verdere restauratie". Een restauratie die overigens al meer dan 25 jaar op zich laat wachten. Een andere reden voor de vertraging is dat men nog op een advies van de Erfgoed Vlaanderen wacht bij de concrete restauratieplannen. Zo is er naar verluidt nog steeds geen premie-aanvraag kunnen gebeuren, laat staan een aanvraag voor de omgevingsvergunning voor de werken. 

Toevallig of niet kreeg ik dezelfde dag nog een tweede mail van ARAT, namelijk dat ze plots met fase 1 mogen starten (had het gemeentebestuur mijn mail gelezen?). Blijkbaar gaat het om een nieuw voorbereidingsgebouw, de restauratie van de machines en over een nieuwe verbindende luifel-structuur voor het tussengebouw. Hoe we ons dat laatste moeten voorstellen is me niet meteen duidelijk.

Dat laatste bericht geeft een beetje hoop. Te vrezen valt hoe dan ook dat het nog maanden zal duren eer er eindelijk iets concreets gebeurt. Om de 'opvallende' nieuwe kinderopvang te bouwen pal tussen het ovengebouw en het machinegebouw had men veel minder problemen en al helemaal geen geld te kort...
Dit is hoe steden en gemeenten met waardevol en uniek erfgoed (mogen) omgaan...

De nieuwe kinderopvang pal langs het ovengebouw... (15/08/2023)

Wat rest van het machinegebouw zonder bescherming... (15/08/2023)

Unieke revolverpers en sledepers in weer en wind... (15/08/2023)

Een molenaar met bijberoep in Vlijtingen

In het archief van Het Belang van Limburg vonden we een aankondiging met volgende tekst: "Brikken te koop bij Willem Simenon, molenaar te Vlijtingen". Het verscheen onder meer in de krant van 19 juni 1897.

Uiteraard waren we benieuwd om welke molenaar en om welke molen het ging. Blijkbaar was het in elk geval een molenaar die als bijberoep ook brikken bakte of die er toevallig te koop had. In Vlijtingen is er momenteel enkel nog een Molenstraat te vinden.

Op de erg interessante website Molenecho's van Lieven Denewet en Frans Ringoot met een uitgebreide database met nog bestaande en verdwenen molens in België vind je meestal wat je zoekt. Ook deze verdwenen molen in Vlijtingen was snel gevonden: de Vlijtingermolen was eerst een staakmolen, later een stenen grondzeiler (1840). Deze windmolen lag op de 'Vlijtingenberg' aan de Molenweg nummer 93 in Vlijtingen (Riemst). Hij was waarschijnlijk actief tot aan de Tweede Wereldoorlog. Na beschadigingen tijdens de oorlog geraakte hij in ongebruik en verval. De molenromp werd uiteindelijk gesloopt in 1992.

De familie Simenon was vier generaties molenaar. Molenaar Willem Simenon werd geboren als Willem-Hubert op 8 juni 1860 in Rosmeer (Bilzen) en overleed in Vlijtingen op 9 maart 1939. Willem was waarschijnlijk molenaar van ongeveer 1890 tot ongeveer 1930.

Of Willem Simenon ook brikkenbakker was hebben we niet kunnen achterhalen. Misschien verkocht hij gewoon brikken die door een andere steenbakker ter plaatse werden gebakken. We vonden ook geen informatie over eventuele bouwwerken aan de molen in die periode. In Vlijtingen was in elk geval leem in overvloed om brikken te bakken...

Vlijtingermolen 1956 (Bron website Molenecho's)

 Bronnen:
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Vlijtingen
- https://gw.geneanet.org/cuenen

 

Machinale Tongerse pladijspan?

Bij ons bezoek aan Jean-Marie Francart kregen we van hem nog een interessant oude dakpan mee. Het is een machinaal geproduceerde dakpan van hun Tongerse familiebedrijf 'Pannen- en Steenbakkerij Onze-Lieve-Vrouw'. Deze pan is waarschijnlijk bijna 100 jaar oud. De pan is afkomstig van het dak van de voormalige directeurswoning van het bedrijf in Tongeren.

Het formaat en de vorm zijn bijzonder. De afmetingen zijn 41,5 x 22,5 x 3 cm (gelegd 34,5 x 19,5 cm). De pannen zijn hol met zeven 'gaten' in de lengte van de pan. Ze hebben aan de zijkant een dubbele sluiting en een brede overlapping aan boven- en onderkant. Deze pannen werden geproduceerd met een strengpers, machinaal op de goede maat afgesneden (en bijgewerkt?),  en aan de onderkant met de hand afgewerkt (de onderkant werd blijkbaar met de hand dichtgestreken en afgerond, aan de bovenkant werden twee 'neuzen' toegevoegd, de onderkant geperforeerd). Dat is redelijk uitzonderlijk voor een machinale pan, meestal worden machinale pannen in én keer met een mal in een pers gemaakt omwille van de sluiting aan alle kanten. Deze Tongerse pannen hadden dus geen sluiting aan de boven en onderkant. 

Machinale 'pladijspan' Francart (boven-, onder- en zijaanzicht)

 Deze pannen maakten deel uit van het 'système Francart' ontwikkeld door Sylvain Francart. Het was een industrieel bouwsysteem met holle keramische elementen die tussen een metalen structuur werden 'opgehangen'. Deze pannen pasten bovenop deze keramische elementen. Door hun holle structuur bleef het totale gewicht beperkt. Dit type pan komt ook voor in verschillende catalogi van het bedrijf van de familie Francart.

Afbeelding van dit type pannen uit een bedrijfscatalogus van Francart

Een identieke pan (1 en 2) vonden we terug in de collectie van het Heemkundig Museum Tempelhof in Beerse. Deze pan wordt hier beschreven als een 'pladijspan' en draagt een merkstempel 'FRANCART BEERSSE'.
De familie Francart had eerst een steenbakkerij in Beerse waar een heel uitgebreid assortiment keramische producten werd geproduceerd en waar het 'système Francart' werd ontwikkeld. De pannen uit Tongeren dragen geen stempel.

Pladijspan

De benaming 'pladijspan' is wat vreemd. We konden deze naam tot nu toe nergens anders terugvinden. Ook niet als benaming in het Engels of Frans. Voor zover we konden nagaan gebruikte Francart deze benaming zelf niet.

Een tijdje geleden werden we gecontacteerd over een dakrestauratie van een oud schooltje waar gelijkaardige pannen werden gebruikt. Deze pannen waren wat dikker en hadden vijf gaten. De (manuele) afwerking was identiek aan die bij de pannen van Tongeren. Men zocht pannen ter vervanging, maar dit type pannen wordt momenteel door geen enkele producent meer gemaakt.
Op onderstaande foto's is het verband waarin de pannen werden gelegd goed zichtbaar. Hier liggen de pannen gewoon op panlatten.

Gelijkaardige 'pladijspannen' op een oud schooltje

 

Impermo, over tegels en confituur

Misschien erger je je soms ook aan de reclame van Impermo op de radio: "TEGELS, NATUURSTEEN, PARKET"? Impermo is tegenwoordig een succesvolle keten van vloerbedekking, en verkoopt ook keramische tegels, maar het bedrijf is al meer dan 100 jaar oud en heeft Limburgse roots. Ze produceerden vanaf 1918 cementtegels in Sint-Truiden. 

In 1918 kocht Ferdinand Stultjens (1866-1919) een tweedehands tegelpers. Door de oorlog was er een grote vraag naar bouwmaterialen. De hoofdactiviteit van het bedrijf, toen Cementtegelbedrijf Stultjens, bestond in de daaropvolgende jaren uit de grootschalige productie van cementtegels. In 1932 veranderde het bedrijf van naam en heette vanaf dan Impermo St. Trond.

Leuke anekdote: tijdens de Tweede Wereldoorlog produceerden ze even confituur, wegens weinig vraag naar tegels in crisistijden. Impermo baatte ook korte tijd een bioscoopzaal uit: de Ciné Patria. De topjaren voor het bedrijf lagen tussen 1950 en 1970, daarna werden cementtegels eerder gebruikt voor garage- en keldervloeren. Sinds 1975 verkoopt Impermo ook geïmporteerde keramische tegels. Eind jaren '80 stopte dan ook de eigen fabricatie van vloertegels en concentreerde het bedrijf zich op de invoer en verkoop ervan. Het familiebedrijf is momenteel in handen van de vierde generatie Stultjens en vierde in 2018 hun honderdjarig bestaan.

In de thuisbasis in Sint-Truiden (hoofdzetel en toonzaal) hebben de huidige eigenaars blijkbaar een klein museum gebouwd met enkele persen, catalogi, foto's, affiches en dergelijke.

Het bedrijf vierde in 2018 zijn 100ste verjaardag en heeft een leuke bedrijfsfilm. 

(Dit was even een zijsprong: geen echt keramisch bedrijf, maar wel een bedrijfstak die er nauw bij aansluit.)

Impermo in oude foto's (bron: catalogus Impermo)