In het kader van het project ‘Park onder de pannen’ bezocht
een groep geïnteresseerden uit Loksbergen op initiatief van de IOED Lage Kempen de Steenbakkerij
Membruggen in Riemst. Wij gingen mee.
 |
| Steenbakkerij van Membruggen, verborgen achter de stapels ingepakte bakstenen (Foto Patrick Boucneau) |
De ambachtelijke steenbakkerij van Membruggen werd opgericht door
Emiel Partoens in 1947. Het is een stuk levend erfgoed. Steenbakker en kleinzoon
Kristof Hex ontvangt ons en leidt ons rond met veel kennis van zaken (hij had eerst nog snel wat stenen uit de oven gereden).
 |
| Steenbakker Kristof Hex aan het woord in de oude ringoven (Foto Patrick Boucneau) |
Ringoven
Oorspronkelijk werkte Emiel Partoens met een veldoven, maar in 1963 werd
een kleine ringoven gebouwd. Het was allicht één van de (zo niet dé) laatst
gebouwde ringovens in België. De ringoven werd achtereenvolgens met steenkool
en gemalen steenkool gestookt. Sinds 2007 gebruikt men aardgas. In de loop van
de jaren werd de ringoven ook omgebouwd van een traditionele oven met kleine
toegangspoorten, groot genoeg om met een kruiwagen in en uit te rijden, naar
een oven ingedeeld in vier zones met telkens een brede poort waar men met de
heftruck naar binnen kan om de stapels
stenen in en uit te laden. Bij die verbouwing verdwenen ook de ‘bochten’ en
werden het in feite twee lange gangen die onderling verbonden zijn. Omwille van
de gasinstallatie werd de ‘zolder’ van het ovengebouw ook opengemaakt. De ringoven is intussen meer dan 60 jaar oud en moet regelmatig hersteld worden. Dat gebeurt tussen het bakken door. Ook de productie-installaties gaan al erg lang
mee.
Vandaag brandt de oven volgens onze gastheer al bijna dertig jaar
onafgebroken. Het is overigens één van de twee laatste actieve ringovens in Limburg
(de andere staat in Maaseik).
 |
| De oude strengpers (Foto Patrick Boucneau) |
Gas én steenkool
De volle bakstenen worden gemaakt met een eenvoudige
strengpers. De roodbakkende leem is afkomstig van de eigen groeve vlakbij of
van uitgegraven kelders op bouwwerven in de nabije omgeving.
De aanvoer van de leem vanuit een silo buiten het gebouw gaat
via enkele walsen en loopbanden. Met de strengpers maken ze
verschillende formaten van brikken. De vochtige brikken worden op wagentjes
geladen en worden gedroogd in een lange droogkamer die ze verwarmen met de
lucht die boven de oven wordt afgezogen. Dan stapelen ze de gedroogde brikken op
vuurvaste stenen en elke stapel gaat vervolgens met de heftruck de oven in. Voor
de het uitzicht van de typische veldovenstenen wordt gemalen steenkool tussen
de ongebakken stenen gestrooid. Sommige types worden met zand of mergel
bestrooid, voor donkere stenen wordt mangaan toegevoegd, voor gele stenen een
ander mineraal.
Het bakken gebeurt bij 1060 graden. Een thermostaat stuurt de ventielen van de branders van de
gasinstallatie. De branders worden in de oude stookopeningen geplaatst. De hele stookinstallatie
schuift langzaam op, net als de verplaatsbare afzuigkappen aan de overkant van de
ringoven. Via deze kappen worden door een centraal kanaal de rookgassen weggezogen. Zo blijft de oven permanent branden en worden de ongebakken stenen
langzaam opgewarmd en de gebakken stenen afgekoeld.
Na het uitladen van de gebakken brikken worden ze op kwaliteit
gesorteerd en op paletten gestapeld en in krimpplastic ingepakt.
 |
| De gasinstallatie boven op de oven en vooraan de afzuigkappen (Foto Patrick Boucneau) |
Produceren voor Wienerberger
De verkoop van bakstenen verloopt via de baksteengroothandel
in Vlaanderen en Nederland. Soms kunnen stenen voor een groter project worden
geleverd, zoals momenteel in Utrecht. Er is geen echte verkoopstructuur of
vertegenwoordiging. Mond-tot-mondreclame speelt een grote rol voor de lokale verkoop.
Opvallend is dat het bedrijf niet alleen produceert onder
eigen naam, maar ook stenen maakt voor Wienerberger. Blijkbaar is deze
multinational geïnteresseerd in de ambachtelijke brikken die blijkbaar niet
in een grote industriële installatie te imiteren zijn.
Steenbakker Kristof Hex leidt ons rond met veel enthousiasme.
Hij vertelt ook over de problemen die ze ondervinden: bij het zoeken naar
geschikt personeel, met de toevoer van grondstof, de afzet van hun unieke
bakstenen…
De toekomst van dit ambachtelijk bedrijf is erg onzeker.
Enkele jaren geleden kreeg men een nieuwe vergunning ‘van onbeperkte duur’.
Intussen worden de normen steeds strenger. Naast het hoge energieverbruik en de
daaraan verbonden CO2-uitstoot is ook de uitstoot van stikstof een probleem.
We hopen dat dit unieke familiebedrijf nog lang kan blijven werken. We schreven al eerder over de problemen die dergelijke kleine ambachtelijke bedrijven ondervinden om te kunnen blijven bestaan. Het is belangrijk dat dergelijke bedrijven stenen kunnen blijven produceren onder meer voor restauratieprojecten en dat er daarom specifieke milieuregelingen worden uitgewerkt.
We danken steenbakker Kristof voor zijn rondleiding en voor het bezoek dat we
mochten brengen (ook met dank aan de mensen van de IOED Lage Kempen).
Ik maakte een reeks foto's tijdens het bezoek: https://photos.app.goo.gl/896UaKBQeryZVYsT9
 |
| Verpakte bakstenen van Membruggen, rechts de stenen voor Wienerberger (Foto Patrick Boucneau) |
Meer over het bedrijf op hun website: https://steenbakkerijen-van-membruggen.be/
Er staat ook een leuk filmpje op YouTube van de hand van Louis Vanheusden: https://www.youtube.com/watch?v=JJlGDvRn0sc. De film werd blijkbaar gemaakt toen er nog met gemalen steenkool werd gestookt.
