Inventaris
De Meester maakt een inventaris voor 13 categorieën. Het onderscheid ligt in de hoofdactiviteit van de opgesomde bedrijven. Hij legt echter niet uit hoe en in welk jaar deze inventaris tot stand kwam, vermoedelijk in 1905-1906. Dit zijn de 13 categorieên:
- Briques, Tuiles, Carreaux, Tuyaux de drainage
- Briques émaillées
- Tuiles, Carreaux, Briques, Tuyaux de drainage et de cheminée
- Poterie de terre cuite et poterie commune
- Tuyaux d'égout et Poterie en grès commun vernissé au sel
- Potereie de grès commun pour produits chimiques. Tuyaux d'égout
- Produits réfractaires
- Pavés genre Quaregnon et dalles d'usine
- Carreaux et pavés genre Sarreguemines
- Carreaux en grès cérame à dessins incrustés
- Faïence. Grès émaillé de revêtement
- Pipes
- Porcelaine
In de eerste categorie 'Briques, Tuiles, Carreaux, Tuyaux de drainage' komen geen Limburgse bedrijven voor. Blijkbaar was er op dat moment geen enkel bedrijf in Limburg dat als hoofdactiviteit bakstenen produceerde. De Meester vermeldt wel dat hij geen veldovens heeft opgenomen in zijn inventaris. In de lijst komen de typische Belgische 'baksteenregio's' (Rupelsstreek, Kempen...) wel duidelijk naar voor. Ook het bedrijf van Sylvain Francart in Beerse staat in de eerste lijst vermeld. Hij verhuist pas in 1907-1908 naar Tongeren. De lijst wordt gepubliceerd in 1907 maar kwam allicht in de jaren daarvoor tot stand.
In de tweede lijst, 'Briques émaillées', staat de Manufacture de Céramiques décoratives in Hasselt opgenomen. Het Hasseltse bedrijf staat ook als enige Limburgse onderneming in lijst 11, 'Faïence. Grès émaillé de revêtement'. Het is inderdaad tijdens de periode 1900-1915, wanneer architect en ingenieur Alphonse Gatz aan het hoofd van het bedrijf staat, dat men zich toelegt op de ontwikkeling van keramische bouwelementen. In heel veel openbare gebouwen en bedrijven worden in die periode sanitaire installaties in Hasselts keramiek opgebouwd.
In lijst 4 'Poterie de terre cuite et poterie commune', staan bedrijven die gebruiksaardewerk produceren. In Limburg zijn in 1907 blijkbaar nog vijf bedrijfjes actief: Pillards (Bree), Vandermeulen (Sint-Truiden), Daenen-Roggen (Tongeren), Nelissen (Tongeren) en Vroom (Wijchmaal - Peer).
Opvallend is ook lijst 12 met de bedrijven die pijpen produceren. Daarin staat als enige Limburgse bedrijf de bekende firma Knoedgen uit Bree. Daar komen we zeker nog eens op terug.
Voor het overige staan enkel in lijst 3 'Tuiles, Carreaux, Briques, Tuyaux de drainage et de cheminée' Limburgse bedrijven. Het zijn er wel 21!
Dit is het lijstje:
Moens (les enfants), Alken
Tuilerie mécanique Belisia (Sté anon), Bilzen
Van de Venne et Van der Meulen, Bree
Smits-Van Eckart, Guigoven (Kortessem)
Thiéry-Vandersmissen, Halen
Tielen-Wouters, Hamont (Hamont-Achel)
Winkels, Hamont (Hamont-Achel)
Hénault, Henis (Tongeren)
Sté anon. La Meuse, Kessenich (Kinrooi)
Eggen Jennen, Lanklaar (Dilsen-Stokkem)
Hoeven, Lanklaar (Dilsen-Stokkem)
Reniers, Loksbergen (Halen)
Thielens, Loksbergen (Halen)
Goyens, Maaseik
Lowel et Cie, Nieuwerkerken
Kenens, Peer
Kusters, Rekem (Lanaken)
Raymaekers, Schulen (Herk-de-Stad)
Christiaens Henri, Tongeren
Christiaens Hubert, Tongeren
Delvigne et Van West, Tongeren
De meeste panovens of pannenfabrieken kunnen we met redelijke zekerheid identificeren (via de link kom je bij de desbetreffende panoven van onze inventaris terecht). Over sommige twijfelen we nog.
Het bedrijf Smits-Van Eckart in Guigoven (Kortessem) is heel waarschijnlijk de latere Pannenfabriek Vanoostayen. Deze namen waren we nog niet eerder tegengekomen. Vanoostayen kocht de pannenfabriek waarschijnlijk in 1909.
Het bedrijf Thiéry-Vandersmissen in Halen is in feite geen keramisch bedrijf. Eigenaardig genoeg nam De Meester het toch op in zijn inventaris. Hij vermeldt zelf dat het gaat om 'tuyaux en beton. Carreaux et tuiles en ciment'. Over dit bedrijf schreef ik eerder al een stukje op mijn website.
Het bedrijf Tielen-Wouters in Hamont-Achel is ons niet bekend. Een tijdje geleden kregen we van de Heemkundige Kring Hamont heel wat nieuwe informatie en konden we verschillende pannenbakkers aan onze inventaris toevoegen. Dit bedrijf was daar echter niet bij...
Het bedrijf Hénault in Henis (Tongeren) is mogelijk het bedrijf dat in 1841 eigendom was van Jan Bertrand. Het is echter moeilijk vast te stellen of het inderdaad om dit bedrijf gaat.
Panoven Reniers in Loksbergen is ons onbekend. Mogelijk gaat het om panoven Coeckelberghs in onze inventaris.
Het bedrijf Goyens in Maaseik is moeilijk te identificeren. Recent vulden we nog onze inventaris voor Maaseik aan met nieuwe informatie. Ene Godfried Goyens wordt in de Almanak van 1888 vermeld als pannenbakker. We denken dat hij rond 1907 mogelijk pannenbakker was in de Panoven Gasthuisveld uit de inventaris uit 1841.
Het bedrijf Lowel uit Nieuwerkerken is mogelijk de grote pannenfabriek in het centrum van Nieuwerkerken waarover we tot nu toe weinig informatie hadden gevonden. Het is het enige bedrijf dat op dat moment actief is.
Ontbrekende bedrijven?
De inventaris van De Meester lijkt erg compleet. Maar er zijn ook een paar afwezigen. Sommige ontbrekende steenbakkerijen waren in 1906-1907 waarschijnlijk gewone veldovens waardoor ze niet in de inventaris werden opgenomen.
Panoven Coenen bij de windmolen in Elen (Dilsen-Stokkem) staat niet in de lijst. Volgens onze informatie was die zeker nog actief op dat moment.
Een opvallende afwezige is ook steenbakkerij Vanhengel in Genk. Die was actief tussen 1901 en 1925. Allicht was het bedrijf op het moment van de inventaris nog maar een veldoven.
Ook voor steenbakkerij Houben-Spitz (Maaseik) begonnen in 1904, is dat allicht de reden. De ringoven wordt pas gebouwd in 1925....
En tenslotte ontbreekt ook de panoven van Jozef Vos in Schulen (Herk-de-Stad). Dit bedrijf had destijds een eigen aansluiting op het station van Schulen en was erg bekend in de regio. Allicht was het bedrijf net gestopt op het moment van de inventaris door De Meester. Jozef Vos verkocht volgens zijn informatie zijn laatste pannen in 1906. Hij was op dat ogenblik 67 jaar oud.
 |
| Panoven Raymaekers in Schulen (bovenaan) en Panoven Vos (links) (militaire kaart 1903) |
