Een pannenfabriek met een kerk

Over het bedrijf van de familie Francart publiceerden we al heel wat informatie. Interessant is dat directeur Henri Francart in de jaren '30 van vorig eeuw zelf een kerk bouwde voor zijn personeel. Dit kerkje was een echt uithangbord voor het bedrijf.

In de periode tussen de twee wereldoorlogen produceerde de pannenfabriek van Henri Francart naast hun bekende 'système Francart' (een systeem van keramische elementen voor daken en muren), vooral geglazuurde bakstenen. Directeur Henri was een diepgelovig man en het kerkje dat door hem in 1932 werd gebouwd op de rand van het bedrijfsterrein aan de Henisstraat in Tongeren, was een echt uithangbord voor de producten die door het bedrijf werden gemaakt.

Speciaal aan dit kerkje is dat het gebouwd werd met een stalen skelet. Dat was ook de manier waarop het 'Systeme Francart' werd gebruikt, namelijk keramische elementen die bevestigd werden aan een stalen structuur. De binnenafwerking van het kerkje bestaat volledig uit gekleurde bakstenen in diverse kleuren en modellen.

Kerk in opbouw in 1932. We zien de stalen structuur en achteraan de ruwbouw van de directeurswoning.
(Foto: familiearchief Francart)

Achteraan het kerkgebouw werd de directeursvilla toegevoegd. De laatste directeur van het bedrijf, nl. Jean-Marie Francart, woont er nog steeds. 

Zicht op de kerk en de directeurswoning vanaf het bedrijfsterrein begin jaren '50. 
Vooraan zien we in het midden Henri Francart (1882-1952) en links zijn zoon Sylvain.
(Foto: familiearchief Francart)

Begin jaren '60 werd de kerk uitgebreid, o.m. met een kapel voor de Heilige Rita. Sindsdien is de kerk ook een bedevaartsoord voor deze heilige. De plechtige inhuldiging kwam in de krant. In het artikel lezen we ook dat Henri Francart de kerk al in 1950 overdroeg voor de nieuwe parochie die in 1954 officieel werd opgericht. Blijkbaar werd het kerkje tot dan als een 'noodkerk' beschouwd.  

Het kerkje is een levende illustratie van de producten van het bedrijf van de familie Francart. De 'Pannen-en steenbakkerij Onze-Lieve-Vrouw' sluit in 1982 definitief de deuren en wordt vervolgens afgebroken. Het kerkje en de directeurswoning, evenals drie arbeiderswoningen worden behouden. Ook het 'nieuwste' gebouw van het bedrijf bleef overeind en wordt nog steeds gebruikt door schuttersvereniging Tongria. 

Een beeld van het interieur van de kerk (foto: Patrick Boucneau)

 

Unieke rondleiding in de Sint-Jozefskerk

Op zondag 7 december 2025 wordt door de toeristische dienst van de stad Tongeren-Borgloon voor de tweede keer een unieke rondleiding georganiseerd in deze Sint-Jozefskerk. Toeristisch gids Paul Denis vertelt het verhaal van de kerk (en het bedrijf van de familie Francart) onder meer op basis van onze informatie en een interview met Jean-Marie Francart, de laatste directeur van de pannenfabriek.

Praktische informatie:
Rondleiding op zondag 7 december, om 14 uur.
Parkeerplaats: parkeerterrein bij Henisstraat 20 te Tongeren.

Inschrijven via Visit Tongeren-Borgloon, info@visittongerenborgloon.be of 012 80 00 70

Nog meer foto's van Steenbakkerij Vanheusden

Het is altijd fijn om reacties te krijgen op onze blog en onze nieuwsbrief. Naar aanleiding van de foto die we vorige keer publiceerden over de steenbakkerij van de familie Vanheusden kreeg ik een reactie van Paul Denis, geograaf en lid van de geologische werkgroep Geolim. 

Paul stuurde me twee foto's van de laatste veldoven die door Marcel en zijn zoon Michel Vanheusden in Piringen (Tongeren) werd gebakken. Dat was blijkbaar op 30 juni 1989. 

Op de foto's zien we de veldoven in opbouw. Onderaan is met gebakken stenen een basis opgebouwd die ook voor de luchttoevoer moet zorgen. Daarop komen lagen ongebakken stenen met telkens een laag (fijne) steenkool. Die steenkool staat klaar in grote bakken (paloxen).
De oven wordt aan de zijkanten dichtgesmeerd met leem of klei om de warmte en het vuur binnen de oven te houden. De oven is hier reeds aangestoken. Terwijl de oven al brandt wordt hij verder opgebouwd tot alle ongebakken stenen zijn gestapeld en de uiteindelijke hoogte is bereikt.

Zicht op de veldoven in opbouw met links een pallet met ongebakken stenen en een voorraad steenkool.
(Foto: Paul Denis)

Zicht op de veldoven in opbouw vanuit een andere hoek.
(Foto: Paul Denis)

Paul Denis bracht me ook in contact met Mara Vanheusden, een nicht van de laatste steenbakker. Ook zij stuurde me een foto door. 

Deze foto werd allicht op een ander ogenblik gemaakt. We zien onderaan een oven in opbouw die reeds werd aangestoken. Steenbakker Marcel Vanheusden strooit een volgende laag steenkool uit. Daarop zal de volgende laag ongebakken stenen gestapeld worden. Achter hem zien we een uitgebakken oven die al grotendeels afgebroken is. De droogloodsen staan hier links achteraan.

Steenbakker Marcel Vanheusden strooit de volgende laag steenkool uit. Achter hem een vorige oven.
(Foto: Mara Vanheusden)

Ik wil Marcel en Mara heel erg bedanken voor deze interessante foto's. Hopelijk kunnen we binnenkort nog meer informatie delen over deze voormalige steenbakkerij in Piringen.