Bij ons bezoek aan Jean-Marie Francart kregen we van hem nog een interessant oude dakpan mee. Het is een machinaal geproduceerde dakpan van hun Tongerse familiebedrijf 'Pannen- en Steenbakkerij Onze-Lieve-Vrouw'. Deze pan is waarschijnlijk bijna 100 jaar oud. De pan is afkomstig van het dak van de voormalige directeurswoning van het bedrijf in Tongeren.
Het formaat en de vorm zijn bijzonder. De afmetingen zijn 41,5 x 22,5 x 3 cm (gelegd 34,5 x 19,5 cm). De pannen zijn hol met zeven 'gaten' in de lengte van de pan. Ze hebben aan de zijkant een dubbele sluiting en een brede overlapping aan boven- en onderkant. Deze pannen werden geproduceerd met een strengpers, machinaal op de goede maat afgesneden (en bijgewerkt?), en aan de onderkant met de hand afgewerkt (de onderkant werd blijkbaar met de hand dichtgestreken en afgerond, aan de bovenkant werden twee 'neuzen' toegevoegd, de onderkant geperforeerd). Dat is redelijk uitzonderlijk voor een machinale pan, meestal worden machinale pannen in én keer met een mal in een pers gemaakt omwille van de sluiting aan alle kanten. Deze Tongerse pannen hadden dus geen sluiting aan de boven en onderkant.
 |
| Machinale 'pladijspan' Francart (boven-, onder- en zijaanzicht) |
Deze pannen maakten deel uit van het 'système Francart' ontwikkeld door Sylvain Francart. Het was een industrieel bouwsysteem met holle keramische elementen die tussen een metalen structuur werden 'opgehangen'. Deze pannen pasten bovenop deze keramische elementen. Door hun holle structuur bleef het totale gewicht beperkt. Dit type pan komt ook voor in verschillende catalogi van het bedrijf van de familie Francart.
 |
| Afbeelding van dit type pannen uit een bedrijfscatalogus van Francart |
Een identieke pan (1 en 2) vonden we terug in de collectie van het Heemkundig Museum Tempelhof in Beerse. Deze pan wordt hier beschreven als een 'pladijspan' en draagt een merkstempel 'FRANCART BEERSSE'.
De familie Francart had eerst een steenbakkerij in Beerse waar een heel uitgebreid assortiment keramische producten werd geproduceerd en waar het 'système Francart' werd ontwikkeld. De pannen uit Tongeren dragen geen stempel.
Pladijspan
De benaming 'pladijspan' is wat vreemd. We konden deze naam tot nu toe nergens anders terugvinden. Ook niet als benaming in het Engels of Frans. Voor zover we konden nagaan gebruikte Francart deze benaming zelf niet.
Een tijdje geleden werden we gecontacteerd over een dakrestauratie van een oud schooltje waar gelijkaardige pannen werden gebruikt. Deze pannen waren wat dikker en hadden vijf gaten. De (manuele) afwerking was identiek aan die bij de pannen van Tongeren. Men zocht pannen ter vervanging, maar dit type pannen wordt momenteel door geen enkele producent meer gemaakt.
Op onderstaande foto's is het verband waarin de pannen werden gelegd goed zichtbaar. Hier liggen de pannen gewoon op panlatten.
 |
| Gelijkaardige 'pladijspannen' op een oud schooltje |
