De oude documenten die bewaard bleven van de Schulense pannenbakkersfamilie Vos bevatten veel interessante informatie over deze pannenbakkers en hun werkzaamheden.
Naar aanleiding van onze activiteiten rond de oude panoven in Schulen (Herk-de-Stad) in 2007, kreeg de gemeente Herk-de-Stad via onze bemiddeling een boekje overhandigd van een erfgenaam van de familie Vos. Het oude boekje bevat notities van Pieter Jan Vos en dateert van het eind van de 18de - eerste helft 19de eeuw. Het bevat zo'n 70 pagina's en de oudste notitie is van ongeveer 1790. In het boekje werden allerlei gegevens genoteerd: over pachten, aankopen van hout, geproduceerde en verkochte pannen én... het bouwen van een oven!
Zowat halfweg het schriftje lezen we de mededeling dat 'den nieuwe panoven is gezatten in (het) jaer 1856 en de hut in (het) jaer 1857'. Bovendien wordt de kostprijs, 30 frank, en de uitvoerder vermeld, ene Magril Pakair. Blijkbaar werd er in die jaren een nieuwe oven gebouwd, allicht op het eind van de Hoogstraat (nu aan de overkant van de spoorlijn Hasselt-Diest). Over de ovenbouwer, Magril Pakair, vonden we verder geen enkele informatie. Misschien werd de naam ook niet correct genoteerd?
Interessant is dat we in hetzelfde schriftje, op een los blaadje, ook een beschrijving van een pannenoven terugvonden. Mogelijk gaat het over dezelfde oven.
Plang van den panhoven
De moel is breed 3 voet en eenen duim buitekant
en binnekant 3 voet en drie duimen
en twaelf duimen hoog boven het plavei
en acht duimen boog
De deur is breed 2 voet en acht duimen
en
van de binnekant 2 voet en zeven duimen
4 voet en 7 duimen hoog, de boog 9 duimen
2 voet en onderhalve duim de hoogte tot gelijk het
plaveitsel van de
deur
7 voet en 9 duimen hoogte van de muer
en het welfsel 2 voet en 5
duimen
De afmetingen gaan over de moel of stookopening van de oven, de deur (waarlangs de over werd in- en uitgeladen) en de totale hoogte. Om de oude lengtematen om te rekenen naar de moderne moet men er van uit gaan dat 1 Luikse voet gelijk is aan 10 duim en aan 29 cm. In dat geval is de moel ongeveer 90 cm breed en 35 cm hoog; de deur 85 cm breed en 140 cm hoog en de muer 240 cm hoog, wellicht is dit de totale hoogte van de oven.
Dit is de beschrijving van een typische landelijke panoven uit de 18de en 19de eeuw. Later werden meer complexe ovens gebouwd. Ook de ruïne van de laatste panoven in de Schulense Pannestraat en de panoven gevonden in het Nederlands Limburgse Lottum lijken op deze beschrijving.
 |
| Reconstructietekening van een Schulense panoven op basis van de ruïne in de Pannestraat in Schulen (Herk-de-Stad) |
