Raadselachtige dakpannen... uit Bree!

Onlangs kreeg ik van mijn 'pannenvriend' Huub Mombers de vraag of ik een idee had waar dakpannen met het merk 'VTB' vandaan zouden kunnen komen. Het werd een speurtocht waarbij ik bij heel wat mensen informeerde en uiteindelijk de bevestiging kreeg van wat we al van in het begin een beetje vermoed hadden...

De kruispan van Huub

Ik had wel wel eens eerder pannen met het merk 'VTB' gezien op tweedehandssites, maar ik dacht altijd dat ze van een of ander Kempisch bedrijf afkomstig waren. Toen Huub me uitdrukkelijk de vraag stelde of ik niet wist waar deze kruispannen vandaan kwamen ging ik actief op zoek. Huub vermoedde immers dat het, omwille van het formaat, Belgische pannen waren. Hij had immers ook pannen van het type 'tuile du nord' met het merk 'VTB' in zijn bezit. Deze pannen waren afkomstig uit Dilsen-Stokkem...

Navraag bij heel wat kenners leverende weinig op (toch heel erg bedankt allemaal!). Wel was men er zo goed als zeker van dat het geen pan kon zijn uit de Kempen (Beerse, Turnhout...). Ook een inventaris van Limburgse merken gedeponeerd tussen 1880 en 1936 leverde niets op (wel een vermelding van het bedrijf Francart).

Limburgse pannen? 

Als je op tweedehandssites gaat kijken, blijken de pannen met het merk 'VTB' toch vooral in Limburg aangeboden te worden: Bree, Bocholt, Achel, Peer, Maaseik, Kuringen (Hasselt), ... Dat kon er op wijzen dat ons vermoeden (ook van Huub) juist kon zijn, namelijk dat het om pannen uit Limburg en meer bepaald uit Bree kon gaan. Dan kon het gaan om het bedrijf Van de Venne - Vandermeulen, ook wel Taxandria. Nochtans had ik van dat bedrijf tot nu toe alleen pannen gevonden waarbij de fabrieksnaam voluit werd vermeld...

Vermelding van de bedrijfsnaam 'Vandevenne et Vandermeulen Bree Belgique' op een zwarte muldenpan

 

Vermelding van de bedrijfsnaam 'Van-de-venne & Van-der-meulen Bree' op een rode kruispan

Raadsel opgelost

De oplossing kwam uiteindelijk uit Bree. Rik van de Konijnenburg, voorzitter van de stedelijke erfgoedraad van Bree, bevestigde dat 'VTB' stond voor Vandermeulen - Taxandria - Bree.

Raadsel opgelost dus. Alleen zouden we graag nog de materiële bevestiging vinden in de vorm van een factuur, folder of advertentie. Volgens Rik is ook een deeltje van het bedrijfsarchief in bewaring gegeven bij het archief van het stadsmuseum. Ik kan dus nog verder op zoek gaan naar meer informatie. Bovendien gaf hij me ook nog de contactgegevens van een van de afstammelingen van de familie Vandermeulen. 
Ik wil dus graag Rik heel erg bedanken voor zijn hulp! 

Pannenfabriek Taxandria 

Pannenfabriek Taxandria heeft een lange geschiedenis. De pannenfabriek (Taxandria, of ook Pannenfabriek Taxandria, Vandermeulen en Cie of Pannenfabriek Van de Venne & Vandermeulen) werd waarschijnlijk opgericht rond 1900. Oorspronkelijk startte ze rond 1840 op een andere locatie en werd later Pannenfabriek J. Van De Venne & Jos. Van Der Meulen.

Afbeelding van het bedrijf op een briefhoofd op de oorspronkelijke plaats, voor 1900.
Een interessant beeld van het bedrijf met vooraan het kanaal met een schip getrokken door een paard 
en een schip met rokende schouw, met allicht van een stoommachine

In het begin van de 20ste eeuw maakt men allicht enkel rode en 'blauwe' sluitpannen. Na de eerste wereldoorlog werd een ringoven gebouwd en de productie gebeurde nu bijna uitsluitend mechanisch. Dat zorgde voor een grote productietoename. Vanaf 1932 ging men ook (opnieuw) bloempotten produceren. De productie daarvan bleef lange tijd een belangrijk deel van de activiteit.
Tijdens de tweede wereldoorlog werd het bedrijf zwaar beschadigd. De machines zelf bleven blijkbaar gespaard en men kon met eigen kapitaal snel weer opstarten.

Het bedrijf produceerde diverse types dakpannen. Uit een advertentie uit 1927 komen we te weten dat het bedrijf, behalve kruis- of Bouletpannen, ook Leforest- of Kortrijkse pannen, Mulden-, Noord- en handpannen produceert en uiteraard alle bijkomende types en benodigdheden. De verzending van de bestelde pannen gebeurt zowel per trein als per schip! In een artikel uit 1952 wordt vermeld dat het productieprogramma bestaat uit 'rode en verglaasde pannen, dubbele sluitingen in veschillende modellen, alle mogelijke hulpstukken voor het bouwbedrijf en tenslotte bloempotten'.

In de jaren '50 legt men zich (of een nevenbedrijf) ook toe op 'kunstceramiek': sierpotten, vazen, schotels enz. Dakpannenfabriek Taxandria sloot de deuren in de zestiger jaren. 

Het bedrijf Taxandria in de jaren '50 (foto uit een krantenartikel uit 1952)

 

Een nieuwe foto van steenbakkerij Vanheusden

Sinds kort staat de nieuwe website van het archief van de fusiestad Tongeren-Borgloon online. Voorlopig gaat het vooral om informatie van het Tongers archief die voordien ook al beschikbaar was. Toch vonden we enkele nieuwe documenten en foto's. 

Eén van die foto's is er eentje van Steenbakkerij Vanheusden uit deelgemeente Piringen die foutief als steenbakkerij Francart stond aangeduid. Uiteraard hebben we die fout meteen doorgegeven.

Steenbakkerij Vanheusden in Piringen (foto archief Tongeren-Borgloon)

De foto (uit de jaren '70) is gemaakt vanaf de straat, aan de toegang van het bedrijf. We zien vooraan de gestapelde (ongebakken?) veldoven, ongeveer vier meter hoog. Overal staan met plastic folie ingepakte paletten met bakstenen, klaar voor transport. Achteraan zien we de open droogloodsen en twee personenwagens. 

Vergelijk deze foto met de onderstaande foto uit 1986 die we kregen van Paul De Niel, voormalig conservator van het Ecomuseum en Archief van de Boomse Baksteen. Deze foto is gemaakt vanaf de andere kant, in de richting van de straat. De situatie aan de straatkant is bijna identiek... (Het 'uitsteeksel' dat zichtbaar is boven de gestapelde veldoven, lijkt, op basis van de andere foto, een hoge paal met verlichting te zijn.)

Steenbakkerij Vanheusden in 1986 (foto Paul De Niel)

Geen opvolging 

De steenbakkerij van de familie Vanheusden was een traditionele veldsteenbakkerij zoals de steenbakkerij Wagemans in Werm (Hoeselt) die vandaag, als enige in zijn soort, nog actief is.
De steenbakkerij was gelegen langs de Lankgracht in Piringen (Tongeren) vlakbij het voormalige station van Piringen aan de spoorlijn Tongeren-Sint-Truiden, het zgn. 'Fruitspoor'. Ze waren in 1985 op die locatie 20 jaar actief. Daarvoor werkten ze blijkbaar in Widooie.

In een krantenartikel uit 1985 hoopt vader Marcel (toen 55) dat zijn zoon Michel (27) hem zal opvolgen. Toch moet de steenbakkerij in de jaren '90 gestopt zijn. Steenbakker Marcel Vanheusden overleed in 2011.

(Met dank aan het Archief van de stad Tongeren-Borgloon). 

Bedankt Adriaan!

"Met diepe verslagenheid en grote droefheid melden wij u het overlijden van Adriaan Linters, onze medeoprichter, erevoorzitter en meer dan 47 jaar de drijvende kracht achter de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie (VVIA). Op zaterdag 31 mei is hij van ons heengegaan – moedig, vastberaden, en tot het allerlaatste moment trouw aan wie hij was."

Zo staat het overlijden van Adriaan gemeld op de website van de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie, de vereniging die Adriaan in 1978 oprichtte. "De man die de Limburgse mijngebouwen redde van de sloop", schrijft Het Belang van Limburg.

"Adriaan Linters was een man van visie, van principes en van actie. Hij was de stem die industriële archeologie in Vlaanderen en in Europa op de kaart zette, lang voordat het thema enige maatschappelijke erkenning kende en hij was een vurig pleitbezorger van industrieel toerisme. Hij was geen man van compromissen als het om erfgoed ging. Hij redde menig industriële gebouwen van sloop, verzamelde vergeten kennis over arbeid, en bracht generaties in contact met ons verleden dat niet mocht verdwijnen."

Ik heb Adriaan jammer genoeg nooit in levende lijve ontmoet. Ik heb hem wel regelmatig gemaild over mijn zoektocht naar Limburgse pannenfabrieken en steenbakkerijen. Hij reageerde altijd met concreet advies. Hij volgde mijn blog en gaf commentaar op mijn nieuwsbrief. Adriaan steunde mijn initiatieven voor het behoud van de pannenfabriek in Loksbergen.

Heel erg bedankt Adriaan! We gaan je erg missen! Hasta Siempre! Fins sempre!

 

Adriaan Linters tussen archiefstukken. © HBVL - Kurt Desplenter 

Meer over het werk en leven van Adriaan Linters:

- in Het Belang van Limburg
- in Het Nieuwsblad
- Op Wikipedia